Spis treści

Skye- opis wyspy, relacja z podróży, porady, zdjęcia, ceny noclegów

Skye to malownicza wyspa, której tajemniczość i wyjątkowo naturalne piękno zachwyca każdego, kto tu przyjedzie. Piękne urwiska, ogromne połacie wyjątkowo barwnej zieleni, szybko zmieniająca się pogoda nadają tej wyspie wyjątkowy, mityczny wręcz urok. My mieliśmy tę przyjemność i odwiedziliśmy wyspę Skye trzykrotnie. Wyspa nadaje się idealnie zarówno na kilkudniowy wyjazd, na wakacje pod namiot, jak i na bazę wypadową np: na Hebrydy zewnętrzne. Powodów, dla których warto tu dotrzeć jest naprawdę dużo, w tym artykule dowiecie się dużo ciekawych informacji o tej wyspie a także o naszych wycieczkach na nią, ale zanim to nastąpi chcieliśmy wspomnieć troszkę o historii wyspy, dodając kilka ważnych a zarazem ciekawych informacji praktycznych.

Opis wyspy Skye, historia 

Wyspa jest częścią archipelagu Hebrydów wewnętrznych, jeśli chodzi o jej wielkość to jest ona druga pod względem wielkości i rozciąga się na prawie 1700 km kwadratowy. Jeśli przyjrzelibyśmy się wyspie z góry dostrzeglibyśmy, że swoją formą przypomina piękną rozgwiazdę. Skye szczyci się prawdziwym urozmaiceniem, znajdziemy tu doliny połączone z górzystym rejonem zwanym Cuillin. Wyspa szczyci się również wyjątkowo intensywnymi opadami deszczu, jest ich tu najwięcej z całej Szkocji, no może poza Szetlandami. Przekonaliśmy się o tym osobiście, ale o tej historii opowiem wam za chwilkę. Najbardziej odpowiednimi miesiącami, aby tu przyjechać jest maj, koniec wiosny i lato, chodź będąc tu nie liczyłbym na wysokie temperatury, które w lecie oscylują w granicach 15, 20 stopni max. Jakby tego było mało wyspa zmaga się również z porywistym wiatrem, wieje on bądź to od północnej strony, bądź to z Hebrydów zewnętrznych. Wiatry bywają naprawdę zimne i porywiste, osiągając nawet ponad 130 km na godzinę, dlatego bez względu na to, o jakiej porze roku zdecydujemy się na przyjazd na wyspę zawsze trzeba mieć na uwadze odpowiedni ubiór, parasolka jest zbędna, nie da rady na tym wietrze.

Wyspę cechuje także jej wiek, pierwsze tutejsze znaleziska ocenia się na 7000 lat, czyli dotyczą one ery mezozoicznej. To tutaj właśnie znajdziemy jedno z najstarszych odkryć o znaczeniu archeologicznym. Natura wyspy pasuje najbardziej do opisów przedstawianych w skandynawski sagach, gdzie jest ona zwana wyspą mgieł. Wiele interesujących faktów z życia wyspy odnosi się również do słynnych Wikingów, lecz norweskie wpływy bardzo szybko zmieniły się na rzecz szkockich klanów, mowa o rejonach, które kiedyś należały do klanów McDonalda czy MacLeodow. Jeśli chodzi o wikingów w tych rejonach to na myśl przychodzi wyjątkowo ciekawy zimowy festiwal ognia, odbywa się on w Dunvegan. Oczywiście wojny w tych rejonach nie odbywały się tylko z wikingami, bardzo często dochodziło do potyczek pomiędzy klanami, przykładem jest wojna pod Spoiling Dyke w 1578 roku. Niestety późniejsze czasy doprowadziły do rozpadu klanów, głównie za sprawą represji ze strony Anglii. Stało się tak, ponieważ klany poparły słynny przewrót jakobitów, których przegrana w bitwie z Anglikami doprowadziła do straszliwych konsekwencji, które zmusiły wielu ludzi na wygnanie. Ziemie te opuściło nawet ponad 10.000 mieszkańców, zresztą nie tylko Hebrydy zewnętrzne ucierpiały w tej wojnie. W tym okręgu Szkocji można również usłyszeć język Galicki, po dzień dzisiejszy spora część społeczeństwa włada tym językiem, dlatego na wyspie Skye występują dwa języki: angielski i właśnie galicki. Trzeba również pamiętać o tym że w tym regionie mieszkańcy są bardzo religijni, wyspę głównie zamieszkują prezbiterianie co oznacza utrudnioną komunikacją w niedziele i święta oraz zamknięcie sklepów, choć nie wszystkich.

Głównym powodem dla którego turyści docierają na Skye, jest ta dzikość, teren jest także górzysty a co za tym idzie występują tu przepiękne krajobrazy.

Ciekawym połączeniem wyspy Skye są górzyste tereny a także wyjątkowo ciekawe klify, które wystrzeliwują w niebo tworząc wyjątkowy pejzaż. Najpopularniejszymi wzgórzami są wzgórza Coulin, które łączy 12 szczytów, osiągają one niemalże 1000 m. Gdybyśmy zdecydowali się na wyjątkową trasę pieszą wśród szczytów tego wzgórza, zajęłoby to nam ponad dobę, przy założeniu że dopiszę pogoda. Dla bardziej wyrafinowanych wspinaczy proponujemy Black Cumin, który można nawet porównać z Polska Orlą Percią, występuje tu bardzo dużo wysokich pionowych klifów i urwisk. W rejonie Sgurr a’ Ghreadaidh znajdziemy wyjątkowo malowniczą trasę, będącą najdłuższą wspinaczkową trasą Wielkiej Brytanii, wspinamy się na wysokość 973 m. I choć można by pomyśleć że wysokości 1000 m jest wysokością względnie łatwą, to jednak kiedy wspinamy się w towarzystwie pionowych klifów i urwisk wielkość ta jest znacznie spotęgowana wizualnie.

Jeśli jednak znajdą się tacy, którzy poszukują jeszcze bardziej spektakularnych wrażeń będą oni potrzebowali sprzętu alpinistycznego aby dotrzeć do masywu: Sgurr Dearg, który wznosi się na wysokość 986 metrów, mówi się o tym miejscu jak o miejscu niedostępnym. Ostatnią propozycją wspinaczkową na te najwyższe szczyty jest wyprawa na Sgurr na Banachdich (965). Jest to szlak który nie wymaga zaawansowanego sprzętu wspinaczkowego a jednak jest on dość wymagającym szlakiem. Oczywiście przed jakąkolwiek wyprawą przestrzegamy przed odpowiednim przygotowaniem się, zarówno kondycyjnym, jaki sprzętowym, nie wspominając już o mapach, nawigacji, sprawdzeniu pogody, odpowiednim ekwipunku a także o poinformowaniu najbliższych gdzie się wybieramy. Polecamy także wyjątkową stronę z najpiękniejszymi trasami pieszymi w Szkocji, wystarczy że na mapie zaznaczymy obszar, który nas interesuje i dostaniemy spis wycieczek, opisy tras ( po angielsku) opinie o trasie oraz współrzędnie i mapę, zawsze korzystamy z tej strony, link poniżej

trasy piesze na wyspie Skye w Szkocji

Dalsza część naszej opowieści o Skye prowadzi na półwysep północny, tam znajdziemy wyjątkowo piękny krajobraz i dodam że większości turystów dociera właśnie tu. Najważniejszą atrakcją w okolicy jest tak zwany Quiring, który zachwyca już z drogi prowadzącej do niego.

Ciekawostką jest również to że początek trasy do tego miejsca rozpoczyna się z parkingu położonego na znacznej wysokości, dzięki czemu już na starcie towarzyszyć wam będą przepiękne widoki, link do trasy i map znajdziecie poniżej:

Trasa Quiring Szkocja- Opis trasy, mapy

Kolejną interesują kwestią jest to że obszar o którym mówimy jest obszarem nadal ruchomym tektonicznie, można tu dostrzec występy skalne oraz kamienie, które wystrzeliwują na wysokość prawie 40 m wysokości, natomiast najbliższym a zarazem najciekawszym miastem, które idealnie może posłużyć za bazę wypadową jest miasteczko Portree, jest to także stolica wyspy.

Jeśli chodzi o inne formacje skalne w tym rejonie to najciekawszą a zarazem najpiękniejszą jest formacja zwana: Old Man of Storr, wznosząca się prawie na wysokość 1000 m. Wygląda ona jak potężna maczuga, wytworzona ze skały wulkanicznej, jest ona również najlepszym punktem orientacyjnym na całym północnym wybrzeżu wyspy. Podążając od miasteczka Portree w kierunku Quiring, mijamy najpierw wspomniany Old Man of Storr, mając go po lewej stronie, później docieramy do wyjątkowo malowniczego a także potężnego wodospadu spadającego z wysokiego klifu a tuż obok znajduje się idealny wręcz punkt widokowy aby podziwiać ten twór natury z boku. Podążając nieco dalej, po lewej dotrzemy do Quiring.

Portree.

W końcu dotarliśmy do wyjątkowego Portree. Miejsce to wyróżnia się wyjątkowo ciekawą atmosferą, prawdopodobnie dlatego że pełni ono funkcję ważnego ośrodka rybackiego. Znajdziemy tu także dobrą whisky, jeśli jednak chcielibyście dowiedzieć o destylarniach w tej okolicy a także o tym wyjątkowym trunku, polecamy poniższe artykuł:

Szkocja Whisky.

Będąc w mieście warto rozejrzeć się dookoła i przyjrzeć wyjątkowo ciekawym zabudowom datowanym na 18 wiek, szczególnie mowa o Sommer Red Square a także Royal hotel, który znajduje się przy ulicy bank. Nam najlepiej podobała się wyjątkowo malownicza przystań rybacka, to tutaj znajdziecie jedną z najsłynniejszych restauracji serwującą świeże ryby, są one naprawdę przepyszne, ale trzeba pamiętać o uprzedniej rezerwacji, chodzi o miejsce zwane: Lower Deck Seafood Restaurant.

W okolicy możemy również zatrzymać się w jednym z tutejszych hoteli czy w guest house, niestety jest drogo, szczególnie w okolicy Portree, ceny wahają się od 60 £ wzwyż. Alternatywą może okazać się kemping Torvaig ulokowany w odległości 3 km od miasteczka, wystarczy podążyć do Stsffin.

Jeśli chcielibyśmy zaczerpnąć więcej historii, która w tak znaczący sposób wpłynęła na wyspę to musicie udać się do zamku Dunvegan, będącego siedzibą klanu, który zaciekle walczył o wpływy. Zamek nadal jest ściśle związany z kolanem McDonald’s, i pomyśleć że miejsce to funkcjonuje, w swojej pięknej neogotyckiej formie od 13 wieku.

Będąc na miejscu warto odnaleźć wyjątkowo ważną relikwię, znaną jako fire flag, jest to wyjątkowy eksponat pamiętający czasy Wikingów, ponieważ ów sztandar należał do króla Haralda III, był on królem norweskim a także jednym z ostatnich Wikingów pokonanych pod Stamford Bridge w 1066 roku. Trzeba w tym miejscu nadmienić że w tamtych czasach wyspa należała do Norwegii. Kolejną wyjątkową relikwią w zamku jest puchar dunvegan, używany od stuleci przez króla Uleteru Neila Glundubha. Gdybyśmy chcieli zwiedzić wyspę Skye tematycznie, na przykład śladami szkockich klanów to warto również odwiedzić ruiny zamku Armadale, który po pożarze w 1855 roku nie odzyskał swojej świetności ( pozostały ruiny). Miejsce to jednak pozostało w sercu i w duszy tych, którzy przybywają tu z różnych zakątków świata aby przypominać o istnieniu Szkockich klanów.

Jak dotrzeć na Skye-opis tras, porady

Wybierając się na Skye mamy ułatwione zadanie, ponieważ odkąd wybudowali przeprawę mostową zwaną Kyle of Lochalsz mamy z głowy przeprawę promową a droga jest naprawdę malownicza.

Gdybyśmy zdecydowali się na podróż autobusem to końcowy przystanek autobusu dalekobieżnego znajduje się w centrum w Portree. Autobusy z Glasgow odjeżdżają 3 razy dziennie a podroż trwa ponad 6, czasem więcej zależy od trasy. Gdybyśmy zdecydowali się na autobus lokalny na przykład z Portree do Armadale to jeżdżą one nawet do siedmiu razy dziennie a podróż trwa prawie półtorej godziny. Podróż lokalnymi autobusami w niedzielę jest ograniczona do około trzech autobusów dziennie. Chcąc udać się do Bradford podobnie to Dunvegan autobusy jeżdżą 5 do 10 razy dziennie, również z Portree.

Najciekawszą formą transportu jest oczywiście samochód. Podróżując z Glasgow mamy do wyboru dwie trasy, pierwsza najbardziej malowniczą prowadzącą przez Glencoe, lub drugą, niejako dookoła przez Inverness podążając autostradą. My oczywiście polecamy trasę przez Glencoe,

Jest to jedna z najbardziej malowniczych tras Szkocji, przy czym i tu ważna uwaga obliczając trasę nie sugerujemy się mapą google, która pokazuje 4 godziny i 50 minut. Planując tę trasę dodałbym przynajmniej półtorej godziny na stopy, a tych po drodze wam nie zabraknie. Pierwsza część trasy, podążając od Glasgow prowadzi przez wyjątkowo malowniczy park narodowy w okolicy Loch Lomond a także Glencoe i Fort William. Gdybyście chcieli dowiedzieć się co można zobaczyć ciekawego na tym odcinku to zapraszam do osobnego artykułu w którym opisaliśmy tę trasę osobno, wspomnieliśmy w nim najważniejsze punkty widokowe, przystanki na trasie i wszystko to co warto zobaczyć w okolicy, link poniżej:

Trasa Glasgow-Glencoe-Szkocja

Podążając od Edynburga docieramy do Perth a następnie do autostrady A9 i tutaj znów mamy dwie możliwości, albo będziemy podróżować dalej drogą A9 przez Inverness albo dojeżdżamy do drogi A 86 a później kierujemy się na Fort William, my polecamy tę drugą opcję, ponieważ jest to szybsza i bardziej malownicza trasa. Według mapy dojazd zajmuje nieco ponad 5 godzin, przy czym tutaj również dodałbym przynajmniej dwie godziny na stopy, korki ( jest ich sporo na A9) czy na nieprzewidziane sytuacje ( sporo wypadków, również na A9). Po drodze z Edynburga polecam zatrzymać się w okolicy Avimore, gdzie znajdziecie bardzo dużo przepięknych tras pieszych oraz jeden z najpiękniejszych zamków w Szkocji zamek Blair, jest to jeden z niewielu zamków, który oferuje prawie 30 w pełni umeblowanych pokoi dla zwiedzających, taka liczba w Szkocji to rzadkość, więcej o Szkockich zamkach poczytacie w poniższym temacie:

Szkocja zamki

Jak dojechać na Skye autobusem

Autobus z Glasgow z Edynburga oraz z Aberdeen.

link do przewoźnika

Bilety standardowe

Bilety w pełni elastyczne: Single, Day Return i Return. Bilety te są dostępne we wszystkich usługach i można je kupić aż do upływu czasu podróży.

Rabaty

Oferujemy 20% zniżki na wszystkie standardowe usługi taryfowe, dla posiadaczy zatwierdzonych kart rabatowych i można je wykupić do czasu podróży.

Apex, specjalna taryfa

Na większości naszych tras dostępne są taryfy Apex, które oferują nawet 40% oszczędności w stosunku do taryf standardowych. Bilety Apex muszą być rezerwowane co najmniej dwa dni przed podróżą.

Rezerwacje grupowe

W przypadku zakupu 15 lub więcej biletów Standard na podróż w ramach tej samej usługi, oferujemy 10% zniżki.

Bilety sezonowe

Oferujemy szeroką gamę produktów wieloprzejazdowych, od 10 biletów Journey, po miesięczne i roczne bilety sezonowe, które oferują dużą wartość dla osób często podróżujących.

Autobus jedzie w zależności od rozkładu, od 6 godzin nawet do kilkunastu godzin.

Ceny za przejazd rozpoczynają się ok 40 funtów wzwyż, cena zależy od miasta z którego wybieramy się na Skye, czasu podróży ( od 6 do nawet 15 godzin) od daty ( sezon lub nie) a także od czasu odjazdu ( poranne podróże są droższe) oraz od tego jak wcześnie zarezerwujemy bilet.

Gdybyśmy zdecydowali się na wynajem auta, to więcej o tym poczytacie w osobnym artykule, link poniżej:

Wynajem auta w Szkocji

Gdzie spać na wyspie Skye, ceny noclegów

Airbnb

Ceny od : 52 funtów ale średnia cena to ok 90 funtów za noc.

Booking.com

Hostel ok 42 funtów

Alternatywą mogą okazać się pola namiotowe, poniżej znajdziecie linki do tych najlepszych (również tanich)

Kemping Torvaig znajduje się 1 milę na północ od centrum Portree na wyspie Skye.

Kemping ma doskonałą lokalizację do odwiedzenia Portree i zwiedzania pozostałej części wyspy. Na kempingu Torvaig znajduje się 40 stojących stanowisk dla samochodów kempingowych i przyczep kempingowych oraz 50 miejsc dla namiotów. Prysznice, toalety i pralnia są na miejscu. WiFi jest dostępne na wszystkich naszych boiskach.
Jesteśmy otwarci od kwietnia do połowy października.

Camping Skye

Piękny nowy kemping (otwarty w czerwcu 2018) w spokojnej leśnej okolicy na obrzeżach wioski Broadford.

5 minut spacerem do sklepów, pubów, restauracji, przystanku autobusowego. 26 stojących stanowisk kempingowych/karawanowych z elektrycznym hakiem i indywidualną markizą/piknikiem. Ogrzewane umywalnie i mała pralnia/suszarnia. Stanowiska namiotowe będą dostępne od 2020 roku.

Greshornish Campsite

Loch Greshornish na pięknej wyspie Skye i ciesz się czasem spędzonym na kempingu Skye i w Caravanning Clubie.

Położony w idyllicznym miejscu nad brzegiem Loch, można cieszyć się wspaniałymi widokami na wodę i wzgórza za nim. Kemping posiada 105 stanowisk kempingowych, w tym stanowiska dla karawaningowców i kempingowców, wiele z nich oferuje piękne widoki.

Lenbrittle Campsite i Cuillin Coffee znajdują się nad brzegiem Loch Brittle. Na terenie kempingu znajduje się ponad 30 stanowisk dla kempingowiczów oraz ok. 150 namiotów i udogodnień w pobliżu.

W okolicy znajduje się obecnie Cuillin Coffee Coffee serwująca specjalną kawę, świeże pieczywo i ciastka, wypieki na tacach, wybór herbat ziołowych i owocowych, czekoladę rzemieślniczą i Cuillin Coffee.

Spanie pod namiotem na dziko

Najtańszą opcją jest spanie pod namiotem w Szkocji, przy zachowaniu odpowiednich wytycznych, o których wspominamy w osobnym artykule ( linko obok), tam poznacie kilka ważnych reguł, najpiękniejsze miejsca pod namiot w całej Szkocji a także porady dotyczące najgroźniejszych małych kreatur zwanych midges.

Relacja z podróży na Skye, byliśmy tam 3 razy i za każdym razem było inaczej

Jeśli chodzi o nasze wyprawy na wyspę Skye to było ich 3. Pierwsza to była wyprawa dwu dyniowa, kiedy to zatrzymaliśmy się na samym krańcu wyspy z przepięknym widokiem a nieco dalej była już tylko słynna latarnia Neist Point, która została uruchomiona po raz pierwszy w 1909 roku. Latarnia została wybudowana przez Alana Stevensona, obecnie jest obsługiwana zdalnie z Edynburga. Opiekuje się tym miejscem Lighthouse Board mający swoją siedzibę w Edynburgu. Widok całej okolicy pozwolił nam zauroczyć się tą wyspą, widok po horyzont, zachód słońca z piękną latarnią w tle to był widok nie do pobicia. Dlatego właśnie postanowiłem aby właśnie tu poprosić moją obecną żonę o rękę. Tak jak zaplanowałem tak zrobiłem, wszystko było gotowe i wybraliśmy się na Skype ponownie, tym razem zależało mi aby było idealnie. Jednak okazało się że Skye nie było miejscem na oświadczyny, przynajmniej nie dla mnie, ponieważ od początku naszej trasy tak lało że jak dotarliśmy na miejsce to to co było widać przed nami to odległość 2 m i nic więcej. Postanowiliśmy nie zostawać na noc i wróciliśmy z powrotem do Glasgow i tutaj ważna uwaga. Podążając drogą A82 dojeżdżamy do miejsca w którym droga łączy się z trasą  A85 prowadzącą do Oban, uważajmy w którą drogę skręcamy. Oczywiście pogoda oraz zmęczenie zrobiło swoje i zanim się obejrzałem byliśmy już w Oban zamiast w Glasgow, postanowiłem kontynuować jazdę drogę trasą A816 a następnie A83 do Tarbet, czyli niejako dookoła. Niestety ta pomyłka kosztowała nas około 4 godzin drogi, wróciliśmy do Glasgow po blisko 11 godzinach podróży. Wierzcie mi, nie taki był mój plan. Sami widzicie jak pogoda w Szkocji może popsuć szyki. Pomimo tego wciąż twierdze że Skye to wyjątkowo romantyczna wyspa.

Kolejna trzecia podróż to była również podróż dwudniowa, przy czym wyruszyliśmy wcześnie rano dlatego byliśmy na miejscu już około godziny 13:00. Całe popołudnie i cały następny dzień spędziliśmy na eksplorowaniu wybrzeża od Portree aż pod Quiraing, który nas zauroczył.

Po drodze minęliśmy słynnego Old Man of Store

oraz wodospad Kitt Rock and Mealt.

Przemierzyliśmy również całą trasę A855 aż do Uig. Quiraing to wyjątkowe miejsce, które oprócz widoków, wyglądających wręcz na nierealne oferuje jeszcze tę piękną dzikość i te kolory, które, szczególnie w lecie zachwycają.

Docierając na wysoko położony parking

poszliśmy w kierunku północnym, ścieżka wiodła pomiędzy występami skalnymi.

Przed nami już w oddali widać było potężne klify a także formacje skalne przypominające mury obronne starożytnego więzienia. Dalsza część jest już nieco bardziej stroma i prowadzi w okolicy skalnego wąwozu a później w otoczeniu wysokich klifów, co pozwala nam na podziwianie najpiękniejszych widoków w okolicy.

Jeszcze dalsza trasa prowadzi w okolicę kamiennego muru, dzięki czemu po chwili znaleźliśmy się w bardzo przyjemnej dolinie, która wyznacza półmetek trasy. Kolejna część trasy prowadzi z drugiej strony klifu aż dochodzimy do jego krawędzi i tutaj warto być ostrożnym, ponieważ można się poślizgnąć. Aparat robił zdjęcia za zdjęciem a głucha cisza, przepiękne widoki naturalnego piękna wyspy Skye zachwycały. Ostatnia część trasy prowadzi na szczyt, ulokowany na wysokości 540 m i to stąd najpiękniej widać płaskowyż w północnej części wyspy Skye. Tuż obok znajduje się dość płaska powierzchnia jednego z potężnych klifów na który można się wdrapać.

Będąc na wyspie warto połączyć szlak Quraing z Old Man of Storr, te trasy są bardzo przyjemne przy czym zrobienie ich dwóch w jednym dniu może być bardzo wyczerpujące, dlatego polecamy zrobić je osobno innego dnia, my przemierzyliśmy Old Man of Storr drugiego dnia, zanim wróciliśmy do Glasgow. Na koniec artykułu dodamy kilka zdjęć z całej wyprawy, oraz wspomnimy dokładniej o tym gdzie spać na Skye i gdzie zjeść a po więcej informacji zapraszam na nasze zaprzyjaźnione forum dyskusyjne tam (w sekcji Szkocja) znajdziecie jeszcze więcej tematów o tym mistycznym kraju.

Najlepsze miejsca na posiłek na Skye

Poniżej przedstawiamy kilka propozycji gdzie zjeść:

  1. Super kolacja z hipermarketu, ugotowana na ognisku lub grillu, z pięcio-gwiazdkowym widokiem na ocean.
  2. Edinbane Lodge Restaurant 

Jedzenie i obsługa są tu wyjątkowe. Bardzo dobry stosunek jakości do ceny i przy odrobinie wyrafinowania.

3) Munros Bar

4) Loch Bay Restaurant

5) Ellishadder Art Cafe

6) Red Roof

7) The Ferry Inn

8) Scorrybreac Restaurant

9) The Three Chimneys

Zdjęcia z trasy Glencoe- Skye

Na zdjęciach znajdziecie: Glencoe, zamek Eilean Donan, Portree, Quiring, Old Man of Storr a także widoki na wyspie Skye.

Widok na Portree

Ukryte miejsca na świecie o których wiedzą nieliczni. Poznaj niepublikowane treści, dołączysz do nas?